Tıkayıcı Azoospermi

Tıkayıcı Azoospermi Nedir? Ve Ne Sıklıkta İzlenir?

Azoospermi menide sperm bulunmaması durumudur. Genel toplumda %1 oranında izlenen azoospermi infertilite (kısırlık) nedeni ile başvuran erkeklerde %10-15 oranında izlenmektedir.

Tıkayıcı azoospermi (obstrüktif azoospermi) sperm kanallarının enfeksiyon, ameliyat, yaralanma gibi bir neden bağlı olarak sonradan tıkanması veya doğuştan yokluğuna bağlı olarak ortaya çıkan azoospermi durumudur ve tüm azoospermilerin %40’ını oluşturur.

Ayrıca, şeker hastalığı veya sinir sistemini ilgilendiren bazı hastalıklarda ise meni hiç oluşmaz. Bu durum “aspermi” olarak adlandırılır. Yine bu hastalarda veya prostat ameliyatı olan erkeklerde meni dışarı değil mesane içine doğru atılır. Bu duruma “Retrograd Ejakülasyon=Geri Kaçış Boşalma” denir. Bu olgularda da sperm yapımı vardır, ancak dışarı çıkış yoktur. Bu hastalar da bu grup içerisinde değerlendirilebilir.

Tıkayıcı Azoospermi Nedenleri Nedir?

• Sperm kanallarının doğuştan yokluğu
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara bağlı sperm kanallarında tıkanıklık
• Genital bölge operasyonları (fıtık cerrahisi, varikosel vb.)
• Karın ameliyatları sonrası sperm iletimini sağlayan sinir zedelenmesi (Onkolojik cerrahi, aort cerrahisi)
• Prostat ameliyatı
• Sistemik hastalıkları (Şeker hastalığı, sinirsel hastalıklar)

Şekil: Sperm iletim organları. Testiste yapılan spermler, epididim adı verilen bölgede depolanır. Ardından cinsel ilişki sırasında vaz deferens ile prostat içinden geçerek bu arada veziküloseminalis ile de birleşerek penisten dışarı iletilir. Duktus deferens veya veziküloseminalislerin doğuştan yokluğu ya da bu yapıların enfeksiyon, ameliyat, yaralanma gibi nedenlere bağlı zedelenmesi sonrası tıkanma olabilir.

Tıkayıcı Azoospermi Olgularında Muayene Bulguları Nelerdir?

Dikkatli bir muayene ile tıkayıcı azoospermi tanısı rahatlıkla konulabilir. Bu kişilerde testis boyutları normal, testisler dolgun ve büyüktür. Sperm iletim kanalları nedene göre düzensiz olarak ele gelir veya hiç ele gelmez.

Tıkayıcı Azoopsermide Semen Analizi Bulguları Nedir?

Esas olarak menide sperm izlenmez. Genel olarak kabul edilen meni miktarı 1,5-6 ml arasındadır. Tıkayıcı azoospermi olgularında meni miktarı 1,5 ml altındadır.

Aspermi ve retrograd ejakülayon olgularında ise hiç meni yoktur. Bu hastalarda tanıyı netleştirmek için mastürbasyon sonrası idrarda sperm araması yapılır. Eğem retrograd idrarda sperm saptanır ise bu durum retrograd ejakülasyon olarak kabul edilir. Hiç meni ve sperm yoksa aspermi olarak değerlendirilir. 

Tıkayıcı Azoospermide Hormonal Değerlendirme Nasıldır?

Azoospermi tanısında sperm yapımı ile ilişkili FSH, LH, Total testosteron ve Inhibin B düzeyleri normaldir. Nadiren İnhibin B düzeyi hafif düşük olarak saptanabilir.

Azoospermide Radyolojik İnceleme Yapılır mı?

Tıkayıcı azoospermi hastaların cerrahi da ise sperm kanallarını değerlendirmek için ultrasongrafik inceleme veya MR gerekir. Bu nedenle hastaları transrektal ultrasonografi veya pelvik MR uygulanır. Yine muayene sırasında testiste şüpheli bir bulgu saptanırsa Doppler ultrasonografi ile değerlendirme yapılabilir.

Tıkayıcı Azoospermi Hastalarında Hangi Genetik Testler Yapılmalıdır?

Tıkayıcı tipte azoospermi olgularında %2 oranında “Kistik Fibröz Gen Mutasyonu=CFTR” izlenmektedir.  Kistik fibroz otozomal resesif geçişli bir hastalıktır ve Kafkasya toplumunda en sık izlenen genetik bozukluktur. Yedinci kromozom üzerinde bulunan kistik fibröz düzenleyici gen (CFTR) erkek sperm iletim kanallarının gelişimini de düzenlemektedir. CFTR genin de 1500’den fazla mutasyon saptanmış olup bunların en sık izlenilenleri F508, R117H ve W1282X gen mutasyonlarıdır. Ayrıca, iki taraflı kanal yokluğu olan olgularda doğumsal tek taraflı böbrek yokluğu da eşlik edebilmektedir. Bu nedenle bu olgularda üriner sistemin ultrasonografi incelemesi de önerilmektedir.

Ayrıca bu olgularda beraberinde genetik bozukluk da olabileceği için genel azoospermi olasılığı dikkate alınarak periferik kromozom ve Y-kromozom değerlendirilmesi de mutlaka yapılmalıdır.

Tıkayıcı Azoospermi Olgularında İlaç Tedavisi Uygulanır mı?

Tıkayıcı azoospermi olgularında ise sperm çıkışı olmadığı için herhangi bir ilaç tedavisinin gereği yoktur.

Tıkayıcı Azoospermi Olgularında Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Sperm ileten kanalın tıkalı olduğunun bilindiği kişilerde sperm üretimi vardır; ancak, dışarı iletilemiyordur. Bu hastalarda lokal anestezi altında testiküler sperm aspirasyonu (TESA), epididmal sperm aspirasyonu (PESA) gibi iğne aspirasyon yöntemleri ile sperm elde edilebilir. Ancak, PESA işleminde elde edilen spermler epididim adı verilen sperm bekleme bölgesinden alındığı için bu bekleme süreci içinde ölü spermlerin ve hücresel artıkların sperm DNA hasarını artırdığından günümüzde tercih edilen bir yöntem değildir. Bu nedenle TESA daha yaygın uygulanmaktadır.

Şekil: Lokal anestezi altında TESA işlemi ile sperm eldesi.

Tıkayıcı Azoospermide Tedavi Edici Yöntemler Var mıdır?

Tıkayıcı tipte azoospermisi olan olgularda transrektal ultrasonografide sperm kanalının idrar yoluna açıldığı noktada tıkanıklığa neden olan kistik bir yapı saptanırsa (Utrikulus prostatikus kisti) bu olgularda bu kistin endoskopik yolla kesilerek açılması sayesinde sperm akışı sağlayabilir. TUR-ED adı verilen bu operasyon uygun olgularda yüksek başarı ile uygulanabilir.

Ayrıca, enfeksiyon, yaralanma, ameliyat veya daha önce doğum kontrolü amacı ile sperm kanallarının bağlanması (vazektomi) gibi bir işlem yapılmış kişilerde sperm kanallarının açılarak birbiri ile tekrar birleştirilmesi işlemleri (vazovazostomi, vazoepidimostomi) mikro cerrahi yöntemlerle yapılabilir.