Azoospermi

Azoospermi Nedir? Ve Ne Sıklıkta İzlenir?

Azoospermi menide sperm bulunmaması durumudur. Genel toplumda %1 oranında izlenen azoospermi infertilite (kısırlık) nedeni ile başvuran erkeklerde %10-15 oranında izlenmektedir.

Azoospermi Türledir Nelerdir?

Azoospermi, tıkayıcı azoospermi (obstrüktif azoospermi) ve tıkayıcı olmayan azoospermi (non-obstrüktif azoospermi) olarak iki gruba ayrılır.

• Tıkayıcı azoospermi olguların %40’ını oluşturur. Bu grupta yer alan kişilerde testiste sperm üretimi vardır. Ancak, sperm kanallarının tıkanıklığına bağlı olarak sperm iletimi engellenmekte ve menide sperm çıkışı izlenmemektedir.
• Tıkayıcı olmayan azoospermi %60 oranında izlenir. Bu hastalarda testiste sperm yapımı yok veya dışarı çıkacak yoğunlukta olmayacak kadar azalmıştır.

Tıkayıcı Olmayan Azoospermi Nedenleri Nedir?

Tıkayıcı olamayan azoospermi testiste sperm yapımını etkileyen bir etkene bağlı olarak ortaya çıkar. Bu nedenler:

• Varikosel
• Testis yaralanması
• İnmemiş testis (Kriptorşidizm)
• Hormonal (Endokrin) hastalıklar
• Genetik (Kromozomal) bozukluklar
• Testis enfeksiyonları (kabakulak, orşit)
• Testise toksik maddeler (Gonadotoksinler, Radyoterapi, Kemoterapi)
• Çevresel toksik faktörler (Pb/Cd sanayii, akü/pil sanayii çalışanları, yüksek ısı vb.)

Azoopsermi Tanısı Nasıl Konulur?

Öncelikle hastadan detaylı anamnez (öykü) alınarak değerlendirme yapılır. Bu değerlendirme sırasında varsa hastanın daha önce başvurduğu tedavi yöntemleri, sonuçları, kullanılan ilaç ve kullanım süreleri sorgulanır. Cinsel ilişki sıklığı ve ilişki sırasında spermlere zararlı olabilecek kayganlaştırıcı vb. madde kullanımı gibi alışkanlıklar olup olmadığı, cinsel yaşama ait sorunların bulunup bulunmadığı değerlendirilir.

Çocukluk ve ergenlik dönemine ait sorgulama yapılır. Çocukluk ve ergenlik döneminde geçirilen hastalıklar; özelikle testislere yönelik sağlık sorunları değerlendirilir. Ergenlik dönme başlama yaşı sorgulanır. Cinsel yolla bulaşan hastalık öyküsü, geçirilmiş ameliyatlar, ilaç tedavileri değerlendirilir.

Ailede kısırlık problemi olan kişilerin olup olmadığı sorgulanır.

Muayene sadece erkek genital sistemin değerlendirilmesine yönelik olarak yapılmamalı; tam bir sistemik muayene yapılmalıdır. Kişinin genel görüntüsü dahi altta yatan hastalık için önemli bir ipucu olabilir. Sekonder cinsiyet karakterlerinin incelenmesi, boy ve kilo ölçümü ve sonrasında genital sistemin değerlendirilmesi ile muayene tamamlanır.

Değerlendirme ile Tıkayıcı Olmayan Azoospermi Tanısı Konulabilir mi?

Dikkatli bir öykü alınması ile iki azoospermi türü arasında ön bilgi sağlanabilir. Tıkayıcı olmayan azoospermi olgularında ise inmemiş testis, kabakulak sonrası geçirilen kabakulak/suçiçeği gibi öyküsü, radyoterapi/kemoterapi öyküsü vardır. Tıkayıcı azoopsermi olan kişilerde genelde men miktarının az geldiğinden yakınırlar. Öyküde geçirilmiş genital cerrahi öyküsü; tedavi edilmemiş veya yetersiz tedavi edilmiş cinsel yolla bulaşan hastalık öyküsü; geçirilmiş onkolojik cerrahi öyküsü, şeker hastalığı gibi bir sağlık sorunu vardır.

Tıkayıcı Olmayan Azoospermi İçin Muayenede Önemli Olan Bulgular Nelerdir?

Tıkayıcı olmayan azoospermi olgularında testisler genelde normalden küçük boyutta, kıvamı yumuşaktır. Hormonal bir bozukluk varsa sekonder cinsiyet karakterlerinde de bozulma izlenir.

Azoopsermide Semen Analizi Bulguları Nedir?

Esas olarak menide sperm izlenmez. Meni miktarı genel olarak normal sınırlar (1,5-6 ml) içerisindedir.

Bazı tıkayıcı olmayan azoospermi olgularında semen analizinde bazen alınan örnekte çok az sayıda sperm görülebilir veya ilk örnekte sperm izlenmeyebilir; ancak, hazırlık sonrası çok sayıda sperm görülebilir. Bu durum “Kriptozoospermi” olarak değerlendirilir.

Yine tıkayıcı olmayan azoospermi olgularında yapılan sperm tahlillerinde zaman zaman sperm çıkabilir; zaman zaman ise sperm çıkmayabilir. Bu durum ise “virtual azoospermi” olarak adlandırılır.  

Günümüzde ROSİ tekniği ile mikroenjeksiyon tekniği uygulama imkânı dikkate alınırsa azoospermik olgularda semen analizinin çok iyi değerlendirilmesi gereklidir. Bu nedenle hastalarda inceleme sırasında 30-40 dk. ara ile iki örnek alınarak, hazırlık sonrası mikroenjeksiyon mikroskobunda (inverted mikroskop) inceleme yapılmaktadır. Bu yöntemle ROSİ işleminde kullanabilecek round ve elongated spermatidlerin varlığı değerlendirilmektedir.

Şekil: Round (a) ve elongated (b ve c) spermatidler.

Tıkayıcı azoospermi şüphesi olan olgularda ise aspermi ve retrograd ejakülasyonu değerlendirmek için mutlaka örnek verme sonrası idrar analizi alınarak idrarda sperm varlığı incelenmektedir.

Azoospermide Hormonal Değerlendirme Nasıldır?

Sperm yapımı ile ilişkili hormonlar olan FSH, LH, total testosteron ve İnhibin B değerlendirildiğinde genelde FSH ve LH yüksek, total testosteron normal veya düşük, İnhibin B ise düşük olarak ölçülür.

Azoospermide Radyolojik İnceleme Yapılır mı?

Tıkayıcı olmayan azoospermide muayane esnasında testiste şüpheli bir durum yoksa radyolojik incelemeye gerek yoktur. Varikosel saptanır ve cerrahi düşünülüyorsa Doppler ultrasonografi uygulanabilir.

Tıkayıcı azoospermi hastaların cerrahi da ise sperm kanallarını değerlendirmek için ultrasongrafik inceleme veya MR gerekir. Bu nedenle hastaları transrektal ultrasonografi veya pelvik MR uygulanır.

Azoospermi Hastalarında Hangi Genetik Testler Yapılmalıdır?

Azoospermik erkeklerde %5-10 periferik kromozom anomalisi, %11-15 oranında ise Y-kromozom anomalisi izlenir. Bu nedenle tıkayıcı olmayan tipte azoospermi olan her erkeğe mutlaka periferik kromozom analizi ve Y kromozom değerlendirilmesi yapılması gereklidir.

Azoospermi Olgularında İlaç Tedavisi Uygulanır mı?

Tıkayıcı olmayan azoospermi olgularında neden hormonal bir bozukluğa bağlı olarak sperm yapımını sağlayan hormonlarda eksiklik sonucu “hipogonadotropik hipogonadizm” olarak adlandırılan endokrin sorun kaynaklı azoospermi ise bu hastalarda ilaç tedavisi ile sperm üretimi sağlanabilir. Bu hastalara normal üreme fizyolojsine uygun olarak önce hCG ile testosteron artırılması sağlanması; testosteron normal düzeye geldikten sonra ise hMG ile sperm üretiminin azoospermi ortaya çıkmış ise uyarılması amaçlanır. Bu tedavi ile 9-12 ay içinde yardımcı üreme yöntemi için yeterli sperm elde edilebilir. Hatta, bu olgular daha uzun süreli (1,5-2 yıl) bir tedavi altında normal yolla gebelik dahi sağlayabilirler.

Bunun dışındaki tüm tıkayıcı olmayan azoospermi olgularında ilaç tedavisi deneyseldir. Son yıllarda uygulanan ROSİ tekniğinde erken evre round ve elongated spermatidlerin ilaç tedavisi ile vücut içinde geliştirilmesine yönelik henüz elde yeterli veri yoktur.

Azoospermi Olgularında Tedavi Yöntemi Nedir?

Menisinde hiç sperm olmayan azoospermik erkeklerde tüp bebek (mikroenjeksiyon) uygulaması yapabilmek için hastanın testislerinden cerrahi yöntemlerle sperm bulmak gerekir.

Tıkayıcı olmayan azoospermi olgularında genel anestezi altında cerrahi yöntemle ameliyat mikroskobu altında büyütme ile sperm kanalcıkları daha iyi görünür hale getirilerek genişlemiş, dolgun kanalcıklar toplanarak buralardan sperm elde edilmeye çalışılır. Bu işleme Mikro TESE adı verilir. Bu yöntemle sperm elde etme oranı %50-60 arasındadır.