TESTOSTERON

TESTOSTERON:

Fizyolojisi, Etkileri ve Testosteron Eksikliğinde Tedavi

Erkekte çeşitli dokular tarafından cinsiyet hormonları (Seks steroidleri) olarak bilinen bir seri hormon üretmektedir. Bu hormonlar testosteron başta olmak üzere dehidroepiandrosteron (DHA), dehidroepiandrosteron sülfat (DHEA-S), androstenedion ve östrojendir (Şekil-1).

Şekil-1: Streoid yapıdaki seks hormonları.

Esas olarak erkeklik hormonu olarak bilinen testosteron testiste %95 testiste Leydig hücreleri tarafından, %5 oranında ise böbrek üstü bezleri tarafından üretilir. Testosteronun ana kaynağı kolesteroldür. Hücre içine alınan kolesterol burada bir dizi işlem sonrası testosterona dönüştürülür. Sağlıklı bir erkekte günlük testosteron üretimi 5-12 mg arasında değişir (Şekil-2).

Şekil-2: Testosteron sentezi ve hücre içi metabozlizması

Testosteron salınışı biyolojik ritim farklılığı gösterir. Sabah daha yüksek oranda salınır ve kan düzeyi daha yüksek ölçülürken, öğleden sonra ve akşama doğru testosteron düzeyi azalmaktadır. Bu nedenle serum testosteron düzeyi ölçümü sabah 08.00-10.00 saatleri arasında doğru sonuç vermektedir. Ayrıca, testosteron salınışı mevsimsel farklılıklar da göstermektedir (Şekil-3).

Şekil-3: Testosteron salınım döngüsü

Kan dolaşımına geçen testosteron burada serbest ve bağlı form olmak üzere iki şekilde bulunur. Kan dolaşımındaki testosteronun sadece %3’ü serbest olarak dolaşımdadır. Esas olarak etkin kısmı da budur. Geri kalanı ise %58-60 oranında karaciğerde üretilen seks hormon bağlayıcı globülin (SHBG) ve %38-40 oranında da albümine bağlıdır. Albümin ile testosteron arasındaki bağlantı zayıftır ve vücudun ihtiyacı halinde albümin testosteronu bırakarak serbest hale geçmesine izin verir.

Testosteron dolaşıma geçtikten sonra farklı dokularda farklı etkiler ortaya koyar:

1. Adrojenik etki gösterdiği dokularda aktif formu olan dihidrotestosterna döner (Prostat, veziküloseminalis vb.)
2. Yağ doku başta olmak üzere, kas, beyin gibi bazı doklarda inaktif form olan östrojene dönüşür
3. Bir kısım testosteron ise karaciğere gelir ve burada yıkılarak artık ürünleri safra ve idrar ile atılır

Testosteron her ne kadar erkeklik hormonu olarak kabul edilse ve temel etkisi erkek üreme ve cinsel fonksiyonu üzerine olduğu kabule edilse de organizmada çok önemli etkileri vardır:

• Androjenik etki: Testosteron erkeklerin cinsiyet özelliklerinin gelişimi sağlar. Erkek cinsel organlarının gelişmesi, erkek tipi vücut yapısının oluşması, vücut kıllanmasının gerçekleşmesi, alın saç girintisi, erkek tipi kalça yapısı testosteron etkisi ile oluşur. Ergenlik döneminde boyun yapınsın ve ses tellerinin gelişim ve erkek ses yapısının oluşmasında da testosteron etkilidir. 
• Sperm yapımının kontrolü: Testiste sperm yapımı testis içi testosteron düzeyi ile ilişkilidir. Ayrıca testosteron beyinde FSH ve LH salınışını kontrol ederek testis fonksiyonun işleyişini de kontrol eder
• Anabolik etki: Testosteron kas dokusunun gelişimi, kemik yoğunluğunun sağlanması için önemlidir.
• Psikofizyolojik etki: Libido, davranış duyguları, saldırganlık gibi dürtülerin düzenlenmesinde testosteron önemlidir.
• Kan hücrelerinin yapımında rol alır. Kemik iliğinde kırmızı kan hücrelerinin yapımı sağlayan eritropetin üretimini kontrol eder.
• Kalp sağlığına etkisi: Lipit metabolizmasının düzenlenmesinde rol oynar.
• Beyin fonksiyonları: Beyinde bilişsel fonksiyonların kontrolünde etkilidir.

Serum testosteron düşüklüğü durumlarında sabah 09.00-10.00 arası saatlerinde yapılan değerlendirme ile iki kontrol sonrası tanı konulduktan ve altta yatan tedavi edilebilir bir neden ortaya konulamaz ise hastanın yaşı ve beklentisine göre tedavi planlanması yapılmalıdır.

Fertilite amacı olan, özellikle genç yaş grubu olgularda amaç sperm üretimini de sağlamak için testis içi testosteron düzeyini artırmak olmalıdır. Bu amaçla üreme sistemine uygun olarak testiste testosteron üretimini uyarmak için sentetik LH benzeri (β-hCG ampul) ve testosteron östrojen dönüşümünü kontrol eden aromataz inhibitörleri kullanılır gibi ilaçlar kullanılır. Serum testosteron düzeyine göre haftada bir veya iki defa uygulama yapılabilir. Amaç normal serum testosteron düzeyini sağlamaktır.

Fertilitenin önemli olmadığı, özellikle yaşa bağlı testosteron düşüklüğü olan hasta grubunda direkt olarak testosteron formları kullanılabilir. Bu amaçla kullanılan iğne formalar, ağızdan alınan haplar, dil altı jeller ve ciltte kullanılan formlar olmak üzere değişik formlar mevcuttur.

 Bu ilaçların hangisinin kullanımın uygun olduğuna doktor değerlendirilmesi ile karar verilmesi ve düzenli takibi gereklidir.